Кога би замислиле дека татковците основачи на Соединетите Американски Држави (Хамилтон, Медисон, Џеј, Џеферсон, Френклин, Вашингтон) имаат можност денес да кажат кој ќе биде нивниот фаворит на претстојните избори, сите до еден би гласале за Трамп. Тоа значи дека од двајцата клучни кандидати во моментов, Бајден е подалеку од идеалите, вредностите и принципите на кои се основани САД на крајот на 18 век
Годинава ќе се организираат избори во голем број земји. По важност за глобалните процеси се издвојуваат изборите за претседател на Соединетите Американски Држави, кои ќе се одржат на крајот на годинава. Мојата теза е дека резултатите од годинашните американски избори ќе бидат директно поврзани со можноста за обновување на вербата во етичките постулати на американската демократија.
Кога би замислиле дека татковците основачи на Соединетите Американски Држави (Хамилтон, Медисон, Џеј, Џеферсон, Френклин, Вашингтон) имаат можност денес да кажат кој ќе биде нивниот фаворит на претстојните избори, сите до еден би гласале за Трамп. Тоа значи дека од двајцата клучни кандидати во моментов, Бајден е подалеку од идеалите, вредностите и принципите на кои се основани САД на крајот на 18 век.
Кандидатот Бајден не само што е пооддалечен од визијата за нова држава создадена од татковците основачи туку со своите постапки во нешто повеќе од три години додека беше на чело на САД придонесе за ерозија на принципите по кои Америка се сметаше за модел на демократија за другите земји во светот два и пол века. Постојат три основни причини што во оваа смисла го прават Бајден слаб кандидат за претседател на САД и кои во исто време му обезбедуваат на Трамп поповолна стартна позиција во веќе започнатата трка.
Во неговиот претседателски мандат од 2016 до 2020 година, Доналд Трамп често воведуваше деловна логика во процесот на донесување одлуки за политички прашања. Одвреме-навреме предизвикуваше чудење, критики и недоразбирања. Во основа, со таквиот пристап Трамп успешно ги реши проблемите, како оние што се однесуваа на внатрешната американска ситуација, така и оние за кои САД имаа глобална одговорност.
Во пресрет на претседателските избори во 2020 година, немаше особено забележителни размислувања за фактот дека темелите на американската држава се измолкнуваат од нејзините клучни етички и демократски постулати. Напротив, на крајот од мандатот на Трамп, САД беа силно препознаени од идеолошкото наследство на нивните татковци основачи.
Проблемите околу демократското легитимирање на САД се развиваат за време на администрацијата на Бајден, а во јавноста овој проблем најјасно се препознава по многубројните и разновидни обиди да се спречи Доналд Трамп дури и да се кандидира на изборите во 2024 година. Кој можеше да замисли дека во американската демократија би можело да се појават релевантни предлози на поранешниот претседател, кој придонесе за зајакнување на внатрешната демократска сила на САД и американското влијание надвор од САД, да му се забрани кандидирање на изборите?
Да имавме сличен пример во која било транзициска држава што е во доменот на посебното влијание на американската надворешна политика, сигурно ќе имавме реакции од американските претставници за демократските дефицити на таа држава. Можеби некому му изгледа парадоксално, но ваквите постапки му обезбедија на Трамп нов адут во неговата кампања – дека успешно се претставува како борец за зачувување на основните демократски вредности и принципи на американската држава.
Втората причина е поврзана со моменталната состојба на меѓународните односи и улогата што ја играат САД во светската политика. За објективните набљудувачи, нема сомнеж дека Америка сè уште е најмоќната сила во светот. Ако сакаме да зборуваме соодветно и точно, сите реални и замислени конкуренти на Соединетите Американски Држави на глобално ниво сè уште заостануваат зад САД. Но факт е дека токму таквата позиција и улога ги прават САД особено одговорни за глобалната ситуација и поредок во светот. А каква е состојбата во светот денес?
Таква што нема точка на оваа планета каде што нема огромна грижа за политичката иднина и опстанок на планетата. Имаме неколку отворени жаришта на војна, како што се Украина и Блискиот Исток, кои брзо можат да ескалираат во пошироки оружени конфликти. Прашањето за Тајван и голем број други потенцијални точки на удар само ги зголемува стравувањата од натамошно ширење на војните во светот.
Денес светскиот мир е загрозен, а САД, благо кажано, денес не се гледаат како сила што прави сѐ што е во нејзина моќ за да го зачува мирот. Сосема стана видливо дека, во зависност од моменталните интереси, исти или слични ситуации во светот различно се третираат од оние што одлучуваат во САД денес. Да биде ситуацијата уште полоша, од почетокот на украинската криза, се води лов на вештерки во секоја ситуација каде што има сериозна критика на американскиот пристап кон проблемите со кои денес се соочуваме на глобално ниво. Благодарение на дејствата на сегашната администрација, Соединетите Американски Држави како глобален актер денес не влеваат доверба во целосна посветеност на постулатите на кои е основана таа земја. Со прашањето каде оди овој свет, денес токму љубителите на начинот на кој е создадена и развиена американската демократија прашуваат за иднината на демократијата во Америка.
Третата причина се однесува на личноста. Често читаме дека идеите и вредностите се најважни во политиката. Сепак, личностите играат еднакво важна улога во политиката. Карактерот и пристапот на личноста на власт честопати во историјата биле клучна одредница за развојот на одредени процеси. Довербата или недостигот од доверба, постоењето или отсуството на авторитет се поврзани со постапките на личноста.
Во претседателскиот систем што го имаме во Соединетите Американски Држави, улогата на личноста на претседателот е особено важна. Во предизборието, граѓаните на САД секако ќе размислуваат за впечатокот што Доналд Трамп и Џозеф Бајден им го оставаат како личности. И во однос на овој критериум, Бајден е во неповолна положба во однос на Трамп. За време на неговиот претседателски мандат, кој сè уште трае, Бајден покажа дека не му пречи ако неговиот противник биде исклучен од замислениот демократски натпревар со употреба на недемократски, па дури и антидемократски механизми. Кога станува збор за личноста, особено е важно што со честите гафови во јавните настапи, Бајден континуирано докажува дека не е во добра состојба за уште еден мандат.
Според сè што сега знаеме, се чини дека на фер избори Трамп би бил убедлив фаворит доколку негов противкандидат е Бајден. Тоа, сепак, не е најважната вест. Најважно е што во контекст на актуелните околности и состојба на американската демократија, условно се разговара дали овие избори воопшто ќе бидат фер и дали исходот од изборите е поврзан со можноста за нивна натамошна демократска ерозија или враќање на вербата во демократијата во Америка.
Владимир Павиќевиќ
(Политика.рс)